Tứ quân tử thang:
Thành phần:
- Nhân sâm hoặc Đảng sâm 8 – 12g
- Phục linh 12g
- Bạch truật 8 – 12g
- Chích thảo 4 – 8g
Cách dùng: Tán bột mịn, mỗi lần uống 8 – 12g, sắc nước uống. Có thể làm thuốc thang.
Tác dụng: Ích khí, kiện tỳ, dưỡng vị.
Giải thích bài thuốc:
Bài thuốc này còn có tên gọi là “Tứ vị thang”, “Kiện tỳ ích khí thang”. Đây là bài thuốc thường dùng chữa chứng tỳ vị khí hư , trong bài:
- Nhân sâm hoặc Đảng sâm tính ngọt ôn kiện tỳ, ích khí dưỡng vị là chủ dược.
- Bạch truật vị đắng ôn kiện tỳ táo thấp.
- Phục linh ngọt nhạt hợp với Bạch truật để kiện tỳ thẩm thấp, tăng cường chức năng vận hóa của tỳ vị.
- Cam thảo ngọt ôn bổ trung hòa vị.
Các vị thuốc hợp lại tính dược ngọt ôn có tác dụng ích khí kiện tỳ dưỡng vị.
Ứng dụng lâm sàng:
Đây là bài thuốc để bổ trung khí kiện tỳ vị, nhiều bài thuốc chữa những rối loạn tiêu hóa biểu hiện tỳ khí hư nhược đều dùng bài thuốc này gia giảm.
- Trường hợp tỳ vị hư nhược kiêm có khí trệ như: ợ hơi, vùng thượng vị đầy tức gia thêm Trần bì để lý khí hóa trệ gọi là bài DỊ CÔNG TÁN ( Tiểu nhi dược chứng trực quyết) thường dùng chữa chứng rối loạn tiêu hóa, ăn kém, đầy bụng kết quả tốt.
- Trường hợp tỳ vị khí hư có đàm thấp triệu chứng là ho đàm, nhiều đàm trắng trong, khó thở, thường gặp trong bệnh viêm phế quản mạn gia thêm: Trần bì, Bán hạ chế để lý khí hóa đàm gọi là bài LỤC QUÂN TỬ THANG ( Y học chính truyền). Trường hợp viêm phế quản mạn tính gia thêm Tử uyển, Khoản đông hoa, Bạch tiền, Bối mẫu để giáng khí hóa đàm chỉ khái.
- Trường hợp tỳ vị khí hư kiêm hàn thấp . Triệu chứng bụng đầy đau, ợ hơi hoặc nôn, tiêu chảy, rêu lưỡi trắng, dày nhớt gia Trần bì, Chế Bán hạ, Mộc hương, Sa nhân để hành khí chỉ thống, giáng nghịch hóa đàm, gọi là bài: HƯƠNG SA LỤC QUÂN TỬ THANG ( Hòa tể cục phương). Trên lâm sàng thường dùng chữa viêm lóet dạ dày hành tá tràng thể hư hàn có hội chứng hàn thấp trệ ở trung tiêu có kết quả tốt.
Phụ phương:
Sâm linh bạch truật tán:
( Hòa tể cục phương)
Thành phần:
- Đảng sâm 80g
- Bạch linh 80g
- Bạch truật 80g
- Sơn dược 80g
- Chích Cam thảo 80g
- Sao Biển đậu 40g
- Liên nhục 40g
- Ý dĩ nhân 40g
- Sa nhân 40g
- Cát cánh 40g
( có bài dùng Trần bì hoặc gia thêm Đại táo)
Cách dùng: Tất cả tán bột mịn, mỗi lần uống 8 – 12g với nước sôi nguội hoặc làm thuốc thang sắc nước uống.
Tác dụng: Bổ khí kiện tỳ, thẩm thấp hòa vị, lý khí hóa đàm.
Chủ trị: dùng chữa các bệnh rối loạn tiêu hóa kéo dài, viêm đại tràng mạn tính, ăn kém tiêu chảy hoặc trường hợp viêm cầu thận mạn thuộc thể tỳ hư hoặc trường hợp lao phổi, ho đàm nhiều, chán ăn, cơ thể mệt mỏi thuộc thể tỳ phế khí hư , dùng bài thuốc này đều có kết quả tốt.
Cốm bổ tỳ:
( Khoa Nhi Viện Đông y Hà nội)
Thành phần:
- Bạch biển đậu sao 200g
- Ý dĩ nhân sao 200g
- Hoài sơn sao 200g
- Đảng sâm sao 200g
- Cốc nha 100g
- Liên nhục ( bỏ tim) 100g
- Nhục khấu 30g
- Trần bì 30g
- Sa nhân 30g
Cách dùng: Trần bì, Sa nhân, Nhục khấu sắc nước, các vị khác tán bột mịn hòa nước thuốc cùng ít mật đường làm thành dạng cốm.
Tác dụng: chủ yếu là kiện tỳ hành khí tiêu thực.
Chữa trị: trẻ em suy dinh dưỡng, rối loạn tiêu hóa kéo dài có kết quả tốt.
Điều bổ tỳ phế phương
( Hải thượng Y tôn tâm lĩnh)
Tức là bài Tứ quân tử thang gia giảm gồm các vị:
- Nhân sâm hoặc Đảng sâm 8g
- Bạch truật ( sao vàng) 8 – 12g
- Phục linh ( tẩm sữa) 8 – 12g
- Chích thảo ( tẩm mật sao) 3g
- Thục địa ( nướng cho thơm) 4 – 6g
- Liên tử ( bỏ vỏ ruột sao thơm) 4 – 8g
- Gừng nướng 3 lát
- Đại táo 2 quả
Cách dùng: sắc nước uống.
Tác dụng: kiện tỳ khí, dưỡng tỳ âm.
Chữa trị: chứng rối loạn tiêu hóa ở trẻ em, suy dinh dưỡng có kết quả tốt.
